پایگاه اطلاع رسانی حمیدرضا مهدوی ارفع پایگاه اطلاع رسانی حجت الاسلام حمیدرضا مهدوی ارفع
نُزِّلَتْ اءَنْفُسُهُمْ مِنْهُمْ فِی الْبَلاءِ کَالَّتِی نُزِّلَتْ فِی الرَّخاءِ
در بلا و فتنه و سختی و محنت چنانند که دیگران در آسایش و آرامش و راحت.
آدم های خوب با تغییر شرایط محیطی اوضاع شان تغییر نمی کند
«نزلت انفسهم منهم فی البلاء کالتی نزلت فی الرخاء»(۱) این ویژگی را که امیرالمؤمنین (علیه السلام) درخصوص متقین ذکر می کنند مثل بقیه اوصاف متقین بسیار تأمل برانگیز است.
آدم ها در طول تاریخ با یکسری از مفاهیم به طور طبیعی آشنا هستند، یکی از این مفاهیم سختی و آسانی است. شرایط زندگی انسان دائماً متصف به اوصافی می شود که یکی از آنها شرایط آسان و دیگری شرایط سخت است. بر اساس سختی و آسانی شرایط بیرونی، آدم ها عکس العمل نشان می دهند. وقتی شرایط آسان است احساس رضایت می کنند و این احساس را ابراز می کنند و وقتی شرایط سخت می شود و دشواری پیش می آید و موقعیت های مورد توقع بروز نمی کند به تناسب احساس نارضایتی از خود نشان می دهند. عکس العمل آدم ها متناسب با وضعیت محیط بیرونی تعریف می شود و این که شرایط بیرون در رفتار ما تأثیر می گذارد یک وضع کاملاً طبیعی است. اما امیرالمؤمنین(علیه السلام) می گوید که این عکس العمل آدم های ضعیف و متوسط است. آدم های خوب با تغییر شرایط محیطی اوضاع شان تغییر نمی کند، این حرف ارزشمندی است امام علی(علیه السلام) یک قائده ی بزرگ را عنوان می کنند، می فرمایند در برخورد با مشکلات و سختی ها به دنبال این نباشید که شرایط بیرونی را درست کنید (که البته این در جای خودش اهمیت دارد) به دنبال این باشید که شرایط درونی خودتان را عوض کنید. لذا در این فراز می فرمایند که متقین در بلا و سختی همان حالی را دارند که در راحتی و آسایش دارند. به گفته ی امیرالمؤمنین(علیه السلام): آسایش و سختی وصف شرایط درونی انسان است.
رسالت خدا را انجام دادن، کار آسانی نیست! لذا خدا در قرآن کریم در جاهایی از این رسالت تعبیر به «امر» کرده است که به معنی “کار بزرگ” است. بعضی از انبیاء رسالتی را که خدا در مقابل آن ها قرار داد به قدری بزرگ و سخت بوده که آن ها از خداوند متعال خواستند که این کار را برای آن ها سهل و آسان کند. مانند حضرت موسی(علیه السلام) که وقتی خداوند به او امر فرمود: نزد فرعون برود، از خداوند شرح صدر خواست و هم چنین از خدا خواست برادرش هارون را وزیر او قرار دهد.(۲) اما وقتی موقع رسالت خاتم الانبیاء حضرت محمد مصطفی (صلی ا… علیه و آله) رسید خداوند در آیه هشتم سوره اعلی می فرماید: «و نیسرک للیسری». به جای این که شرایط بیرونی را برای تو ای پیامبرآسان کنیم تو را گونه ای آفریدیم که هیچ چیز برایت سخت نباشد و همه چیز در مقابل تو کوچک باشد. لذا پیامبر سخت ترین و بالاترین مأموریت ها را به انجام رسانید. ایشان اشرف انبیاست چون این ظرفیت را از ازل خدا در او دید.
اشاره به این موضوع روشن می کند که انسان می تواند بیش تر از این که به جنگ شرایط بیرونی برود از درون تحول پیدا کند.
دنیا خانه ای است که در بلا پیچیده شده
متقین این اصل را پذیرفته اند و از درون خود را ساخته اند. امیرالمؤمنین (علیه السلام) از ما می خواهد به موازات این که سعی می کنیم در اندازه ی خودمان و با تلاش مان شرایط بیرونی را آسان کنیم، بیش تر از آن به فکر بزرگ کردن روح و قلب مان باشیم و از درون تحول پیدا کنیم و به شرطی می توانیم خود را از درون بسازیم که اهل تقوا باشیم. اهل تقوا چون اهل گناه و معصیت نیستند خیال شان از این موضوع راحت است که اگر بلا یا سختی به آن ها رسیده محصول گناه آن ها نبوده است. بلا دو گونه است، زمانی بلا محصول گناه و خطای خود ماست و خدا با عقوبت آن گناه به ما هشدار می دهد. اما در مورد اهل تقوا تا جایی که ازعلم و توان شان بر می آید به وظایف شان در برابر خدا عمل می کنند برای همین بلا و سختی را نتیجه گناهان شان نمی دانند.
عرض کردیم وقتی می گوییم بلا منظورمان بلایی که محصول معصیت باشد، نیست وقتی بدانیم که این بلا و سختی محصول گناه نیست مطمئن هستیم که در عمق آن خیری نهفته است. عبارت «نزلت انفسهم منهم فی البلاء کالتی نزلت فی رخاء» گویای این پیام است که متقین در بلاها مضطرب نمی شوند، انسان عادی در سختی و بلا دچار اضطراب شده و قلبش از آرامش و سکون محروم می شود. انسان متقی تلاش بیرونی خود را از باب تکلیف عقلایی و بندگی انجام می دهد اما اضطراب ندارد، چون این نکته را فهمیده که دنیا پر از بلاست. امیرالمؤمنین (علیه السلام) می فرمایند: «الدنیا الدار بالبلاء محفوفه»(۳) دنیا خانه ای است که در بلا پیچیده شده. دنیا این است دوستان، جایی که هیچ نگرانی در آن نیست بهشت است. این آمادگی محصول معرفتی است که اهل تقوا به محیط بیرونی دارند وبه جای این که شرایط محیط را عوض کنند، آن ها را شناسایی می کنند و از درون خود را تغییر می دهند.
امیرالمؤمنین(علیه السلام) می فرمایند: «لدوا للموت و البنوا للخراب»(۴) بزایید برای مردن و بسازید برای خراب کردن. اولین مسئله در این که بتوانیم با مشکلات روبرو شویم این است باور کنیم در دنیا تلخی و شیرینی، سختی و راحتی با هم است.
وقتی برای روبرو شدن با مشکلات آماده باشیم، سختی ها و تلخی ها، آسان و شیرین می شود.
آرامش متقین در سختی و بلا نشانه «ادب بندگی» است
حالت انسان چطور در بلا تعدیل می شود؟ چگونه انسان از اضطراب مبری می شود؟
آیا می شود کاری کنیم که در مواجهه با سختی ها آرامش مان را از دست ندهیم؟ با این فراز امام علی(علیه السلام) گویا می خواهد به ما کمک کند که به این قانون طلایی برسیم و در تلاطم دنیای زندگی آرام باشیم. وقتی تأمل می کنیم در این فراز از خطبه متقین به این نتیجه می رسیم که این آرامش متقین در سختی و بلا نشانه «ادب بندگی» است. چون متقین آدم های مؤدبی در محضر خدا هستند. قلب های شان حتی در «بلا» هم آرام است و معتقدند هر اتفاقی برای شان بیافتد چه خوب و چه بد همه از طرف خداست و خیر و کمالی درآن نهفته است.
هر چه آن خسرو کند شیرین بود (۵)
تدبیر امور عالم به دست خداست و او حکیم است و هرچه می کند خیر است.
گفتیم متقین بنده های با ادبی در پیشگاه خداوند هستند، حالا می خواهیم بدانیم چه عوامل و انگیزه هایی در متقین است که قلب شان این قدر آرام است. یکی از این عوامل عشق است، عشق به خدا. یکی از آثار عشق این است که عاشق هر بلایی را در راه معشوق تحمل می کند. متقین عاشق خدا هستند و لذا در مسیر عشق به خدا هر سختی را شیرین می دانند.
اگر نفس انسان مبهوت حقیقت و وجود خدا شد هر سختی را تحمل می کند. عاشق خدا همیشه به جمال خدا گرفتار است. لذا عاشق کر و کورمی شود. در روایت داریم: «حب الشِیء یعمی و یصم» محبت یک چیز کر وکور می کند.(۶)
«در بلا هم می کشم لذات او مات اویم مات اویم مات او»(۷)
تفاوت عشق الهی با عشق های دیگر این است که انسان با بصیرت سختی ها را تحمل می کند. کر و کور نمی شود ولی وجودش متحول می شود.
باور داشته باشیم که خدا ما را فراموش نکرده است
چه طور می شود به این عشق الهی رسید؟
۱.یکی از راه هایش مطالعه احوالات آدم هایی است که در عین این که در بلا غوطه ور بوده اند عاشق خدا بوده اند. انس با این آدم ها شما را آرام آرام شبیه آن ها می کند.
۲. عامل دوم ایمان و باور اوست، ایمان به این که مبدا و نتیجه بلا از سوی خداست و مطمئن باشیم که خیری در آن است. «عصی ان تکرهوا شیً و هو خیرً لکم »(۸). متقین چون به این حرف ایمان دارند هر اتفاقاتی را تدبیر مهربانانه خدای حکیم می دانند و از آن استقبال می کنند.
باید باور داشته باشیم که خدا ما را فراموش نکرده است.
زیر شمشیر غمش رقص کنان باید رفت کان که شد کشته او نیک سرانجام افتاد(۹)
۳. عامل سوم اخلاق است، به این معنی که در سطح اخلاقی باورداشته باشیم که انسان خوب انسانی است که در سختی ها صبر و تحمل و بردباری داشته باشد.
۴.چهارمین عامل داشتن زندگی عقلانی است. انسان اگر عاقل باشد می داند که دنیا بهشت نیست. وقتی انسان عاقلانه زندگی کند هیچ گاه از سرای و خانه ای که در بلا پیچیده شده انتظار بهشت ندارد. پیامبر(صلی ا… علیه و آله) می فرمایند: «جبرییل بر بهترین حالت بر من نازل شد، به من فرمود یا محمد خدا به تو سلام می رساند و می فرماید: من به دنیا وحی فرستادم که بر اولیاء من سخت بگیر تا این که ملاقات مرا دوست بدارند من به دنیا گفته ام این ها را اذیت کن که آن ها برای جای دیگری هستند.»(۱۰)
مؤمنین به خاطر معرفت، در ورطه بلا دائماً آماده پرواز هستند
انسان اگر به شرایط موجود خو گرفت و به دنیا بیشتر از حد اهمیت داد، فراموش می کند که جای اصلی انسانی را که خدا از اعلی علئین به زمین هبوط داده این دنیای فانی نیست، دنیا را بهشت می بیند و سرای باقی را فراموش می کند. خداوند اگر انسانی را دوست داشته باشد با سختی و بلا به او یاد آوری می کند که جای اصلی او در این دنیا نیست.
«مرغ باغ ملکوتم نیم از عالم خاک چند روزی قفسی ساخته ام از بدنم»(۱۱)
در ادامه روایت آمده: «و به دنیا گفته ام غیر مؤمنان را سهل بگیر تا از مرگ بی زار شوند.»
در قرآن کریم خدا می فرماید: «اگر سنت من نبود تاجی بر سر کفار می گذاشتم که برای همیشه بی نیاز شوند.»(۱۳) خداوند مؤمن را برای مکانی که شایسته تر است آماده کرده و اگر دنیا بخواهد دست و پای مؤمن را ببندد خدا با بلا و سختی ها به او یادآوری می کند. البته مؤمنانی هم هستند که اگر دنیا به آن ها رو کرد ایمان شان را از دست می دهند مؤمنانی دیگر اگر دنیا به آن ها سخت گرفت ایمان شان از دست می رود و گروه دیگر سختی و بلا و راحتی و رفاه برای شان تفاوتی ندارد، در هر صورت قلب های شان آرام است. چنین مؤمنانی هر لحظه آماده پروازند.
لذا مؤمنین به جهت همین معرفت در ورطه بلا دائماً آماده پرواز هستند، مرغ باغ ملکوت که به ناسوت دل نمی بندد. در ادامه خطبه ی متقین امام علی(علیه السلام) می فرمایند متقین در عشق بازی با خدا به جایی می رسند که اگر اجلی که خدا برای شان قرارداده مانع نبود به اندازه ی یک چشم بر هم زدن دوست نداشتند روح شان در قفس تن شان بماند. چون مفهوم «دنیا دار بالبلا محفوفه» را درک کرده اند. متقین هر لحظه آماده پرواز هستند.
خدایا تو را قسم می دهیم به حق پیامبر(صلی ا… علیه و آله) ما را در جوانی جزو متقین قراربده.
پاورقی
نهج البلاغه-خطبه ۱۹۲ ۱-
۲- سوره طه-آیات ۲۴ الی ۳۰
۳- نهج البلاغه – خطبه ۲۱۷- قال على علیه السلام: «دار بالبلاء محفوفه و بالغدر معروفه لا تدوم احوالها و لا تسلم نزّالها احوال مختلفه و تارات متصرّفه العیش فیها مذموم و الامان منها معدوم» دنیا خانهاى است پوشیده از بلاها به حیله و نیرنگ شناخته شده نه حالات آن پایدار و نه مردم آن از سلامت برخوردارند، داراى تحوّلات گوناگون و دورانهاى رنگارنگ، زندگى در آن نکوهیده و امنیت در آن نابود است
“انّ لله ملکا ینادى کلّ یوم لدوا للموت و اجمعوا للفناء و ابنوا للخراب” ۴-همان –حکمت ۱۳۲-
۵- مولوی –غزلیات- “هرچه آن خسرو کند شیرین کند چون درخت تین که جمله تین کند “
۶- الحیاه-جلد۱-ص۱۵۶
۷- مثنوی مولوی- دفتر دوم
۸-سوره بقره-آیه ۲۱۶
۹- غزلیات حافظ-غزل شماره ۱۱۱
۱۰- بحار الانوار -جلد ۸-صفحه ۱۹۴-“رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله می فرمایند: هَبطَ إلَیَّ جَبرئیلُ علیه السلام فی أحْسَنِ صُورهٍ فقالَ یا محمّدُ، الحقُّ یُقْرِئُکَ السَّلامَ و یقولُ لکَ: إنّی أوحَیْتُ إلى الدُّنیا أنْ تَمَرَّری و تَکَدَّری و تَضَیَّقی و تَشَدَّدی على أوْلِیائی حتّى یُحِبّوا لقائی و تَیَسَّری و تَسَهَّلی و تَطَیَّبی لأعْدائی حتّى یُبْغِضوا لِقائی، فإنّی جَعَلتُ الدُّنیا سِجْنا لأوْلِیائی و جَنّهً لأعدائی”
۱۱- مولوی – “مرغ باغ ملکوتم نیم از عالم خاک دو سه روزی قفسی ساخته اند از بدنم
ای خوش آن روز که پرواز کنم تا بر دوست به هوای سر کویش پر و بالی بزنم
۱۲- بحار الانوار -جلد۸-ص ۱۹۴
۱۳- سوره زخرف- آیات ۳۳ الی ۳۵
بیشتر بدانیم…
امام صادق علیه‌السلام:
«لَوْ أَنَّ مُؤْمِناً فِی جَزِیرَهٍ مِنْ جَزَائِرِ الْبَحْرِ لَابْتَعَثَ اللَّهُ لَهُ مَنْ یُؤْذِیه»
اگر مؤمنی به تنهایی در جزیره دورافتاده‌ای زندگی کند، خدا کسی را به آن جزیره می‌فرستد، تا اذیتش کند.
کافی، ج ۲، ص ۲۵۱٫
پیامبر خدا (صلی ا… علیه و آله):
«اِنَ اللهَ لَیَتعهدُ عبدَهُ المؤمنَ بأنواعِ البلاءِ کما یَتَعهدُ أهل البیتِ سَیدُهم بِطُرفِ الطَعام.»
هم چنان که مرد خانه با خوراکی های نوبر، خانواده خود را می نوازد خداوند نیز بنده مؤمن خود را با انواع بلاها می نوازد.
میزان الحکمه – ج۲ – ۲۰۷۱
امام علی علیه السلام:
“إنّ البلاءَ أسرَعُ إلی مؤمن التّقیِّ مِن المَطر إلی قَرارِ الارض“
بلا به مؤمن پرهیزکار زودتر می رسد تا آب باران( از فراز تپه) به شیب زمین.
البحار الانوار-ج۶۷ – ص۲۲۲
