حوزه و روحانیت/ سخن نگاه دار که مردم سه دسته اند

و من کلام له علیه‏السلام لِکُمَیْلِ بْنِ زِیَادٍ النَّخَعِیِ‏

بخش اوّل:

قَالَ کُمَیْلُ بْنُ زِیَادٍ: أَخَذَ بِیَدِی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام، فَأَخْرَجَنِی إِلَى الْجَبَّانِ، فَلَمَّا أَصْحَرَ تَنَفَّسَ الصُّعَدَاءَ، ثُمَّ قَالَ:

یَا کُمَیْلُ بْنَ زِیَادٍ: إِنَّ هَذِهِ الْقُلُوبَ أَوْعِیَهٌ، فَخَیْرُهَا أَوْعَاهَا، فَاحْفَظْ عَنِّی مَا أَقُولُ لَکَ: النَّاسُ ثَلَاثَهٌ: فَعَالِمٌ رَبَّانِیٌّ، وَمُتَعَلِّمٌ عَلَى سَبِیلِ نَجَاهٍ، وَهَمَجٌ رَعَاعٌ أَتْبَاعُ کُلِّ نَاعِقٍ، یَمِیلُونَ مَعَ کُلِّ رِیحٍ، لَمْ یَسْتَضِیئُوا بِنُورِ الْعِلْمِ، وَلَمْ یَلْجَئُوا إِلَى‏ رُکْنٍ وَثِیقٍ.

یَا کُمَیْلُ: الْعِلْمُ خَیْرٌ مِنَ الْمَالِ، الْعِلْمُ یَحْرُسُکَ وَأَنْتَ تَحْرُسُ الْمَالَ، وَالْمَالُ تَنْقُصُهُ النَّفَقَهُ، وَالْعِلْمُ یَزْکُوا عَلَى الْإِنْفَاقِ، وَصَنِیعُ الْمَالِ یَزُولُ بِزَوَالِهِ.

یَا کُمَیْلُ بْنَ زِیَادٍ: مَعْرِفَهُ الْعِلْمِ دِینٌ یُدَانُ بِهِ، بِهِ یَکْسِبُ الْإِنْسَانُ الطَّاعَهَ فِی حَیَاتِهِ، وَجَمِیلَ الْأُحْدُوثَهِ بَعْدَ وَفَاتِهِ، وَالْعِلْمُ حَاکِمٌ، وَالْمَالُ مَحْکُومٌ عَلَیْهِ.

یَا کُمَیْلُ: هَلَکَ خُزَّانُ الْأَمْوَالِ وَهُمْ أَحْیَاءٌ، وَالْعُلَمَاءُ بَاقُونَ مَا بَقِیَ الدَّهْرُ:

أَعْیَانُهُمْ مَفْقُودَهٌ، وَأَمْثَالُهُمْ فِی الْقُلُوبِ مَوْجُودَهٌ.

از سخنان امام علیه السلام‏ ، به کمیل بن زیاد نخعى است‏:

کمیل بن زیاد مى‏گوید: امیرمؤمنان على بن ابى‏طالب علیه السلام دست مرا گرفت و به‏سوى صحرا (خارج شهر کوفه) برد هنگامى که به صحرا رسید آه پردردى کشید و فرمود:

اى کمیل بن زیاد! دل‏ها همانند ظرف‏هاست پس بهترین آنها ظرفى است که مقدار بیشترى را بتواند نگهدارى کند بنابراین آنچه را به تو مى‏گویم حفظ کن و در خاطر خود بسپار. مردم سه گروهند: علماى ربانى، دانش‏طلبان در طریق نجات و احمقانِ بى سر و پا و بى هدف که دنبال هر صدایى مى‏روند و با هر بادى حرکت مى‏کنند؛ آنهایى که با نور علم روشن نشده و به ستون محکمى پناه نبرده‏اند. اى کمیل! علم از مال بهتر است (چرا که) علم، تو را پاسدارى مى‏کند ولى تو باید مال را پاسدارى کنى. مال با هزینه کردن کاستى مى‏گیرد در حالى که علم، با انفاق افزون مى‏گردد.

دست‏پروردگانِ مال، با زوال آن از بین مى‏روند. (ولى دست‏پروردگان علوم پایدارند) اى کمیل بن زیاد! آشنایى با علم و دانش آیینى است که انسان به آن جزا داده مى‏شود و باید به آن گردن نهد، به وسیله آن در دوران حیات، کسب طاعت فرمان خدا مى‏کند و بعد از وفات نام نیک از او مى‏ماند. (در حالى که مال به تنهایى نه وسیله طاعت است نه سبب نیک‏نامى بعد از مرگ) علم حاکم است و مال محکوم علیه (علم فرمانده است و مال فرمان‏بردار). اى کمیل! ثروت‏اندوزان هلاک شده‏اند در حالى که ظاهراً در صف زندگانند؛ ولى دانشمندان تا جهان برقرار است زنده‏اند خود آنها گرچه از میان مردم بیرون رفته‏اند؛ ولى چهره و آثارشان در دل‏ها ثبت است.[۱]