سه برداشت تربیت و پرورش روحی و معنوی بین شیعیان

می خواهیم بحثی را آغاز کنیم تحت عنوان پرورش و تربیت روحی که بحث بسیار مهمی است .قبل از آن باید به یک نکته مهم اشاره کنیم  و آن اینکه  اخلاق با تربیت فرق دارد . ما باید ابتدا دنبال تربیت باشیم که اخلاق در دل آن وجود دارد. پرورش یعنی همه ابعاد وجود انسان هماهنگ با هم در یک نظام و دستگاه معتبر به سمت تعالی حرکت کند و همه استعداد ها با هم و هماهنگ رشد بکنند و انسان از یک وضعیت بالقوه به وضعیت بالفعل برسد که همان انسان کامل است .

اخلاق ناظر به بخشی از ظرفیت های انسان است و به نوعی زیر مجموعه تربیت به حساب   می آید‚تربیت فراتر از اخلاق است و شامل تربیت اخلاقی ‚تربیت عقلانی ‚تربیت اجتماعی ‚تربیت عاطفی و… می شود .اما بحث ما  در مورد تربیت است و اینکه یک مومن پرورش روحی و تربیت معنوی اش چه ویژگی هایی باید داشته باشد و چگونه انجام شود و به کجا برسد.در ادامه این بحث با چند آیه از قرآن شروع می کنیم‚ در هشت آیه اول سوره مزمل آمده :یا ایها المزمل (۱)قم الیل الا قلیلا(۲ )‚نصفه اونقص منه قلیلا (۳)‚اوزد علیه و رتل القران ترتیلا (۴)ای پیامبر که درجامه خفته ای ‚شب را به نماز وطاعت خدا برخیز مگر کمی را ‚نصف از شب را یا چیزی کمتر از نصف‚یا چیزی بر نصف بیفزا و به تلاوت قرآن با توجه کامل مشغول باش.

نکته قابل توجه این است که چرا باید اینکار را بکنیم ؟ در ادامه آیات آمده :  ان ناشئه الیل هی اشد   وطا ً و اقوم قیلا(۵) انا سنلقی علیک قولاً ثقیلاً(۶) درست است که بیدار شدن در شب سخت است و از جهت سخن نیز اقوم و محکم است اما ما بزودی حرف بزرگی را به تو القا می کنیم … به خاطر این ماموریت بزرگ که این شب زنده داری مقدمه لازم آن است .زیرا پیامبر(ص) بزرگترین کار را می خواهد بکند و آن نجات بشریت است ‚یعنی باز کردن زمینه ای به پهنای کره زمین و تا قیامت که استعداد های بشریت تحت پرتو هدایت پیامبر (ص) شکوفا شود.پیامبر مربی عالمیان به نیابت از خداست و اینچنین کار بزرگی انرژی فوق العاده ای می خواهد که این انرژی با شب زنده داری در دل شب تامین می شود لذا نماز شب به پیامبر (ص ) واجب بود و برای دیگران مستحب ما هم اگر ادعا داریم کار بزرگی می خواهیم انجام دهیم این قبیل شب بیداری ها و نماز شب بر ما واجب می شود .امام حسن عسگری (ع) می فرمایند : اگر کسی می خواهد به سوی خدا برود ‚مراتبی از قرب به خدا هست که جز با شب زنده داری به دست نمی آید.هر کاری مقدماتی دارد ‚مثل قبول شدن در دانشگاه که لازمه آن خوب درس خواندن است ‚هر کار بزرگی به اندازه عظمتش مقدمات عظیمه می خواهد . اگر کسی به سطحی از شعور رسید که خواست بارهای اجتماعی را بردارد برای آن مقدماتی مثل عبادتهای بزرگ و شب بیداری ها لازم است برای انسانهایی که برای جامعه درد دارند و به فکر نجات  جامعه اند …

در جایی دیگر در قرآن کریم در آیات۱۱۱ و ۱۱۲ سوره توبه آمده : خدا جان و مال اهل ایمان را به بهای بهشت می خرد‚آنها که در راه خدا جهاد میکنند (جنگ با کفر ‚جنگ با شبهه ‚جنگ با فساد اخاقی ‚جنگ با جهالت ‚جنگ با ضعف بصیرت) ‚که در این راه یا می کشند یا کشته می شوند و این وعده قطعی در تورات و انجیل و قرآن آمده و چه کسی از خدا به عهد خود وفادارتر است ‚ای اهل ایمان پس بشارت باد شما را که در این معامله با خدا سعادت بزرگی است(۱۱۱) و این بشارت برای مومنانی است که : (دایما از گناه پشیمانند‚ خدا پرستان ‚شکر گزاران‚روزه داران‚نماز گزاران‚سجده کنندگان‚امر به معروف و نهی از منکر کنندگان و نگهبانان حدود الهی )(۱۱۲)

اگر اهل رزم در راه خدا هستیم باید اهل این عبادتها هم باشیم و گرنه وسط میدان کم می آوریم …

اما در مورد پرورش روحی :

اگر کسی روحش به خداوند متعال متصل شد عبادتش زیاد می شود ‚عبادت زیاد ظرفیت ارتباط با خداوند را تقویت می کند . ما باید روی تربیتمان همانگونه که گفته شد همه جانبه کار کنیم .تربیت یعنی حرکت جامع به سوی هدف روحیه پرورشی در ما باید زیاد باشد نه فقط اخلاقی ‚ با این نگرش که ما وظیفه داریم جامعه مان را نجات دهیم ‚وظیفه داریم برای بشریت خدمت کنیم و این کار شاخص هایی می خواهد که باید آنها را در خود ایجاد کنیم   (طبق آنچه در آیا سوره مزمل و توبه گفته شد )

نکته بسیار مهم دیگر اینکه ما باید به یک سیرورت انقلابی فکر کنیم .یعنی در یک فرایند طبیعی از درون این شاخص ها ایجاد شود و به کمال برسیم ‚ به عنوان مثال کمال یک دانه سیب یک درخت سیب پربار است و وقتی به این مرحله رسید می گوییم تربیت شده و به تکامل رسیده . در مسیر این سیرورت و فرایند یادمان باشد که همان درخت سیب هم برای شکوفا شدن یک زمانی در خاک خلوت داشته است … ما برای اینکه تربیت واقعی شویم و بتوانیم دست دیگران را هم بگیریم ابتدا باید در خود سازی خود بکوشیم و خود را در مسیر تربیت روحی رشد بدهیم .

انسان یک هسته ای است دارا و واجد تمام ظرفیت های خدا گونه شدن ‚ باید حرکتی از درون ما بجوشد  و این استعدادها و ظرفیت های ما در پرتو نور تربیت انبیا و ائمه در فضای مناسب شکوفا شود تا به کمال انسانی برسیم .اگر از این طریق تربیت شدیم و برای ما درونی شد در هر برحه ای باید استعداد هایمان را شکوفا کنیم ‚ اکثر انسانها به جایی نمی رسند و بهانه می آورند که محیط ما آلوده بود . خداوند در قرآن به چنین افرادی می گوید مگر زمین خدا وسیع نبود چرا برای نجات ایمان خود به جای دیگری نرفتید ‚ در روز قیامت بهانه می آورند که شیطان ما را فریفت و آن روزی است که این سخن از آنان پذیرفته نمی شود  ” الیوم نختم علی افواههم “… در روایات آمده شیعیان ما همچون گل بنفشه هستند که  حتی در مرداب هم گل می دهد .

ما دنبال تربیت معنوی هستیم نه دنبال اخلاق و عبادت ‚که البته اینها لازمه تربیت و پرورش معنوی هستند .ما باید ظرفیت هایمان که یک هسته بسته است به آن آفتاب هستی که خداوند متعال است پیوند بخورد تا شکوفا شود و به ثمر برسد و به جایی برسیم که در آخر عمر انسان بمیریم …

السلام علیک یا ابا عبدالله و علی الارواح التی حلت بفنائک فیا لیتنا کنا معک فنفوز فوزاً عظیماً…